अक्सर, लोक सेवा आयोगको परीक्षा निजामती सेवामा भविष्य खोज्नेहरूका लागि आकर्षक ‘प्लेटफर्म’ मानिन्छ । निजामती सेवामा भविष्य खाेज्न चाहने हरकोहीको प्रवेशबिन्दु हो, लोक सेवा आयोग । आ-आफ्नो योग्यता अनुरूप सबैले लोक सेवा तयारी गर्ने, परीक्षा दिने गर्छन् । त्यसमध्ये सीमित मान्छेहरू मात्रै सफल हुन्छन् । ती मध्येका एक हुन्, मेखबहादुर मंग्राती ।
सिमान्तकृत समुदायका मंग्रातीले २३ वर्षकाे उमेरमा खरिदार बनेर ३५ वर्षमा आइपुग्दा सहसचिवकाे यात्रा तय गरेका छन् । लाेक सेवाका विभिन्न पदमा खुला र समावेशी दुवैतर्फ नाम निकाल्न सफल हुँदै उनले सहसचिवकाे गन्तव्य चुमेका हुन् ।
०७७/०७८ को विज्ञापनमा फारम भरेका उनले हालै सहसचिव पदमा नाम निकालेका हुन् । ३५ वर्षको उमेरमै यसरी नाम निकालेका मंग्रातीलाई सफलता हात पार्न सोचेजस्तो सहज भने भएन । उनको मेहनतको विगतले पनि लोक सेवा यात्रामा कति संघर्ष चाहिँदाे रहेछ भन्ने देखाउँछ ।
वि.स. २०४३ मा सिन्धुलीको ढकालगाउँमा जन्मिएका उनले गाउँकै स्कुलबाट एसएलसी सके । जनज्योति माध्यामिक विद्यालय, फोस्रेटार सिन्धुलीबाट ०५९ सालमा एसएलसी दिएका हुन् । कक्षा ११ र १२ पनि त्यहीँबाट गरे । स्नातक तहको लागि भने सिन्धुली बहुमुखी क्याम्पसमा भर्ना भए । र, सोही क्याम्पस नै उनको लागि ‘लोक सेवा यात्रा’को प्रस्थानबिन्दु बन्न गयो ।
स्नातक तेस्रो वर्ष अध्ययन गर्दैगर्दा उनको संगत निजामती कर्मचारीसँग भयो । पहिलोपटक गाविस सचिवको रूपमा सिन्धुली आएका दिपेन्द्र गिरीसँग उनले भेट्ने मौका पाए । उनै गिरीले नै मंग्रातीलाई लोक सेवा आयोगको मोह देखाए । नीतिगत तहमा बसेर लोकको सेवा गर्न पाउनुलाई गर्विलो पेशाको रूपमा उनले हेर्न थाले ।
मंग्रातीका अनुसार त्यहीबेला उनका गाउँले एक जना दाइले लोक सेवामा नाम निकालेका थिए । तिनै दाइ र गिरीको संगतले आफूलाई लोक सेवातिर आकर्षित गरेको उनी बताउँछन् । ‘दाइहरूले लोक सेवाको कोर्सहरू, विभिन्न अध्ययन सामग्री ल्याइदिनुहुन्थ्यो । अनि ‘स्नातक तेस्रो वर्ष’ पढ्दापढ्दै लोक सेवाको तयारीतिर लागेँ’, उनले भने ।
६ महिनापछि लोक सेवा आयोगको फाराम खुल्यो । त्यसबेला सिन्धुलीका विद्यार्थीलाई फारम भर्न खोटाङ या जलेश्वर पायक पर्थ्याे । मंग्रातीले भने खोटाङबाटै भर्ने निधो गरे । कारण, त्यहाँ दलितको लागि दुईवटा कोटा दिइएको थियो भने अन्त एउटा मात्रै थियो । ‘एउटा झोला भिरेर अन्तर्वार्ता र लिखित भन्दै कति धाइयो धाइयो । सिन्धुलीबाट उदयपुरसम्म बल्लतल्ल पुग्यो । अनि खोटाङको लागि उदयपुरको साउनेबाट डेढ दिन हिँड्नुपर्थ्याे । त्यसबेला कम्ता दु:ख गरियो त’, उनी सम्झन्छन् ।
यसरी खरिदारको लागि फारम भरेका उनले पहिलो पटकमै (२०६६ साल) सफलता हात पारे । समावेशी र खुला दुवैतर्फ नाम निकाले । समावेशी कोटालाई प्राथमिकतामा राखेर सिफारिस गर्ने नियम भएकोले उनी समावेशी कोटाबाटै सरकारी जागिरे भए । नाम निकालेपछि असार अन्तिममा गाविस सचिवको रूपमा सोलुखुम्बुको वाकु गाविसमा नियुक्ति पाए ।
वाकुमा करिब ६ महिना काम गरेपछि साेही वर्षकाे माघमा उनले नायब सुब्बामा नाम निकाले, र पुरातत्व विभाग काठमाडौंमा काम गर्न थाले । काठमाडौं आइपुग्दा अधिकृत पदको लागि फाराम खुलिसकेको थियो ।
‘एकवर्ष चाहीँ आराम गर्ने, फारम नभर्ने भन्ने थियो । तर, साथीहरूले कर गरेपछि लहैलहैमा फारम भरियो’, उनले भने, ‘अबको गन्तव्य अधिकृत भन्ने त थियो । तर, त्यहीवर्ष भर्छु भन्ने चाहीँ थिएन । जेहोस् हतारमै भरेर परीक्षा दिए पनि नाम निकालेँ ।’
अधिकृत बनेपछि उनले जिल्ला प्रशासन कार्यलय भोजपुरमा सहायक सीडीओको रूपमा काम गरे । त्यसपछि जिल्ला प्रशासन कार्यलय मोरङ सरुवा भए । दुई वर्ष मोरङमै काम गरे । गृह प्रशासनको मूलभूत कुराबारे जानकारी पाएपछि अब त्यहीँ सीमित हुने इच्छा उनमा भएन । उनी स्थानीय विकास मन्त्रालय सरुवा भए । स्थानीय विकास मन्त्रालयले अमरगढी नगरपालिका डडेल्धुरामा खटायो । डडेल्धुरामा कार्यकारी अधिकृतको रूपमा काम गरेपछि फेरि मन्त्रालयमै सरुवा भयाे ।
त्यसपछि महालक्ष्मी नगरपालिका इमाडोलकाे प्रशासन शाखामा उनले एक वर्ष काम गरे । त्यसपछि साढे २ वर्ष राष्ट्रिय दलित आयोगमा कार्यरत रहेका उनी अब भने सहसचिवको रूपमा सरकारले खटाएको क्षेत्रमा जानेछन् ।
यसबीचमा उनले उपसचिव पदको लागि पनि भिडन्त नगरेका हैनन् । २०७४ सालमा उपसचिवकाे वैकल्पिकमा नाम निकालेका थिए । त्यसपछि पनि २०७६ सालमा संसद सचिवालयको उपसचिवकाे लिखित परीक्षामा नाम निकालेका थिए । तर, व्यक्तिगत समस्याका कारण त्यतिबेला मौखिक परीक्षा दिन नसकेकाे उनले बताए ।
यसरी लोक सेवाको यात्रा गरेका मंग्रातीले अहिले सहसचिव पदकाे खुला र समावेशी दुवैतर्फ नाम निकालेका छन् । अब पिछडिएकाे समुदायका लागि केही गर्ने याेजनामा आफू रहेकाे उनले बताएको शिलापत्रले उल्लेख गरेको छ। आफू पनि निम्न मध्यमवर्गीय परिवारमा हुर्किएर यहाँसम्म आइपुगेकोले तल्लो तहमा रहनेको समस्या सहजै अन्दाज गर्न सक्छन्, उनी ।
मंग्रातीले अहिलेसम्म दलित भएकै कारण असहजता र अपमान भने झेल्नुपरेकाे छैन । यद्यपि, उनले जातकै कारण हेपिएका साथीहरूकाे पीडा भने उनले महसुस गरेका छन् । ‘दलनमा परेको समुदायबाट हामीजस्ता केही व्यक्ति माथि आए पनि धेरै काम हुन बाँकी छ। हाम्रो पनि सार्थक प्रतिनिधित्व हुन आवश्यक छ’, उनले भने, ‘यसरी नाम निकाल्न धेरै मेहनत गर्नुपर्छ । मसँग पो खानलाउन जसोतसो पुग्ने थियो र ६–६ महिना ढोका थुनेर पढ्न सकेँ, नाम निकालेँ । कमाउँदै पढ्दै गर्नुपर्नेहरूले कसरी मिलाउने त्यो समय । ढोका थुनेर पढ्न भोकले दिँदैन, भोक मेट्न लागिपर्दा यताको समय मिल्दैन ।’
